Права Беларусі ў XVII-XVIII стст.

Галоўнай крьшіцай права на Беларусі і ва ўсім Вялікім княстве Літоўскім у складзе Рэчы Паспалітай заставаўся Статут Вялікага княства Літоўскага 1588 r., хоць шмат разоў рабіліся спробы ўнесці ў яш папраўкі і змены. Так, адразу пасля ўвядзення яго ў дзеянне былі заўважаны працэсуальныя недакладнасці і прапанаваны папраўкі, аднак яны бьші адхілены. Патрабавалі ўнясення папра- вак у Статут прадстаўнікі Польшчы. Яны лічьші, што ap- тыкулы, якія забаранялі ім займаць пасады і набываць землі ў Вялікім княстве, супярэчаць акту Люблінскай уніі і падлягаюць скасаванню. Але гэтьш дамаганні былі адхілены, і Статут заставаўся без карэнных змен. Разам з тым прьшаліся новыя законы, якія часткова дапаўнялі Статут або нават уносілі ў яго змены. У першую чаргу

гэта адносіцца да агульнага федэральнага заканадаўства, якое хоць афіцыйна не адмяняла і не змяняла нормаў Статута, аднак фактьтна ўносіла ў яго змены. У 1668 г. бьгў выдадзены закон, паводле якога за адьгаэд ад каталіцкай веры вінаватыя караліся канфіскацыяй маёмасці і выгнан- нем з дзяржавы. У 1689 г. абвінавачаны ў атэізме берасцейскі падсудак Казімір Льппчынскі па прыгавору соймавага суца бьгў пакараны смерцю. Паводле закона 1733 г. праваслаўнью і пратэстанты пазбаўляліся права быць дэпутатамі сойма і суддзямі Галоўнага трыбунала. У канцы XVII ст. насуперак Статуту 1588 г. фактычна дзяржаўнай мовай у Вялікім княстве Літоўскім замест беларускай усталявалася польская.

Далучэнне ўсходніх раёнаў Беларусі да Pacii ў 1772 г. вьпслікала неабходнасць унесці змены ў парадак разшяду спраў у Галоўным судзе (Трыбунале). Згодна з соймавай пастановай 1775 г. Галоўны суц павінен быў праводзіць свае сесіі толькі ў Вільні і Гародні. У Вільні мелі разгля- дацца апеляцыі з суцоў: ваяводства Віленскага паветаў Ашмянскага, Вілкамірскага, Браслаўскага; ваяводства Трокскага паветаў Ковенскага, Упіцкага, княства Жмудс- кага; ваяводства Смаленскага павета Старадубскага; ваяводства Полацкага павета Аршанскага; у Гародні справы паветаў Лідскага, Гарадзенскага, Наваградскага, Слонімскага, Ваўкавыскага, Берасцейскага, Пінскага, Мінскага, Мазырс- кага, Рэчыцкага. Пачатак Віленскай сесіі Галоўнага суда вызначаўся 15 лістапада, Гарадзенскай - 1 мая. Кожная сесія працягвалася пяць месяцаў. Суды і соймікі Рэчьщкага павета мелі збірадца ў Бабруйску, Аршанскага павета - у мястэчку Халопенічы. Судам - Мазьфскаму і Рэ- чыцкаму з-за дрэннага стану дарог і разліву рэк коль- касць сесій у год скарачалася з трох да дзвюх: першая сесія - у студзені, другая - у верасні. Сойм Рэчы

Паспалітай у 1786 г. змяніў тэрміны правядзення сесій земскіх судоў. Так, суцы Мінскага і Берасцейскага ваявод- стваў павінны бьші разглядаць справы з 1 кастрычніка да апошняга дня сгуцзеня замесг трох сесій, якія прадугледжваліся Статутам. Таксама мяняліся тэрміны правядзення сесій земскіх суцоў і ў іншьк ваяводствах і паветах.

Важнейшай крыніцай права ў XVIII ст. стаў зборнік законаў, соймавых пастаноў і іншых прававьгх актаў пад назвай «Валюміна легум» («Кніга законаў»). Першыя во- сем тамоў гэтай кнігі бьші выдадзены ў Варшаве ў 1732- 1782 гг. У іх бьші сабраны акты дзеючага ў той час права і фактычна страціўшьш сілу. Дапаможнае значэнне мелі таксама акты, змешчаныя як дадаткі да Статута 1588 r., якія выдаваліся на польскай мове ў 1648, 1693, 1744 і 1786 гг. У Статуде, выдадзеным у 1786 r., бьші змешчаны закон аб утварэнні Галоўнага трыбунала і каментарыі да яго, алфавітна-прадметны паказальнік фэестр) і некато- рьм соймавьм пастановы XVIII ст.

Найбольш значньм змяненні права бьші зроблены ў другой палове XVIII ст., асабліва Чатырохгадовьш соймам, які зацвердзіў Канстьггуцыю 3 мая 1791 г.