Судовая рэформа 1864 г.
Кардынальныя змяненні ў грамадстве, выкліканыя ся- лянскай рэформай, перамены ў мясцовых органах кіравання, уключэнне мільёнаў сялян у актьгўныя таварна- грашовыя здзелкі садзейнічалі хуткаму росту грамадзянс- ка-прававых адносін і вьпслікалі патрэбу змены ўсёй суцо- вай сістэмы, яе дэмакратызацыі. У верасні 1862 г. цар Аляксандр II зацвердзіў «Асноўныя палажэнні перабуцо- вы судовага ладу ў Расіі», якія паслужьші базай для распрацоўкі новьк законаў. 20 лістапада 1864 г. бьші зац- верджаны судовьш ўставы, якія складаліся з чатырох зако- наў: «Учреждение судебных установлений», «Устав уголовного судопроизводства», «Устав гражданского судопроизводства», « Устав о наказаниях, налагаемых мировыми судьями». Згодна з гэтьмі законамі суцы аддзяляліся ад вьпсанаўчай, адміністрацыйнай і заканадаўчай улады. Утвараліся новыя суцы: міравы суц і з’езды міравых суц- дзяў, акруговыя суды, судовьш палаты і як вышэйшая каса- цыйная інстанцыя - сенат. Такім чьшам, ствараліся дзве
суцовьш сістэмы: мясцовьш і агульныя суды. Да мясцовых належалі валасньш суды, міравьш суды і з’езды міравых судцзяў, да агульных—акруговьы суцы, як правіла, адзін на губерню, судовьш палаты — адна на некалькі губерняў і ка- сацыйньш дэпартаменты сената.
У міравых судах справы разглядаў аднаасобна міравы судцзя. Міравьш суды ствараліся па тры-чатыры ў адным павеце. Паводле закону міравы судцзя павінен бьгў выбірацца па спісу кандыдатаў, папярэдне зацверджаных губернатарам, на павятовым земскім сходзе. У беларускіх губернях міравьш суддзі не выбіраліся, а прызначаліся царскім урадам, бо да 1911 г. тут не бьшо земскіх сходаў. Міравьш суды на Беларусі пачалі ўтварацца ў 1871 г. Міравымі суддзямі магпі быць мужчыны не маладзей 25 гадоў, якія мелі не менш чьш 100 дзес. зямлі і адпаведную адукацьпо. Апрача ўчастковых міравых суддзяў выбіраліся, а ў беларускіх губернях прызначаліся, ганаро- вьш міравыя суддзі, якія маглі разглядаць справы, але не ўваходзілі ў штаты Міністэрства юстыцыі і не атрьшлівалі жалавання. З'езд міравых суддзяў разглядаў апеляцьшныя скаргі на пастановы міравых суддзяў. Ён складаўся з участковых і ганаровых міравых суддзяў дадзенага павета.
Міравым судам бьші падсудны цьшільньш справы, пры цане іску да 500 py6., і крымінальныя, па якіх праду- гледжваліся арьппт да трох месяцаў, грашовыя спагнанні да 300 py6., заключэнне ў работны дом да аднаго года.
Акруговыя суды складаліся з крымінальных і цывіль- ных аддзяленняў. Крымінальныя справы маглі разглядац- ца кароннымі суддзямі разам з прысяжнымі засяда- целямі. Каронньш судцзі прызначаліся царом па прад- стаўленню міністра юстыцыі пажыццёва. Кандыдаты на пасаду судцзі павінны бьші мець вышэйшую юрыдычную адукацьпо і стаж працы ў праваахоўных органах не менш
як тры гады. Узначальваў акруговы суд старшыня, адцзя- ленні - яго намеснікі.
Судовьш палаты дзейнічалі як суды другой інстанцыі ў адносінах да акруговых судоў. Аднак крымінальныя справы, якія разглядаліся акрушвьші судамі з уцзелам прысяж- ных засядацеляў, апеляцыйнаму перагляду не падлягалі. Па некаторых крымінальных справах, напрьпслад па палі- тычных, суцовыя палагы магпі дзейнічаць як суц першай інстанцыі. Судовыя палагы дзейнічалі на тэрьггорыі сваёй судовай акругі. Напрьпслад, акруговыя суцы Віленскай, Га- радзенскай, Мінскай і Ковенскай губерняў знаходзіліся пад наглядам Віленскай судовай палаты, Віцебскі акруговы суц - Пецярбургскай суцовай палаты, Магілёўскі акруговы суц - Кіеўскай судовай палаты.
Вышэйшым касацыйным судом для ўсёй Расійскай ім- перыі быў сенаг, які дзейнічаў у складзе двух дэпарта- ментаў - цывільнага і крымінальнага. 3 канца XIX ст. сенат займаўся абнародаваннем і растлумачэннем законаў, мог выдаваць адміністрацьшньш распараджэнні.
Суцовая рэформа 1864 г. была значным крокам напе- рад. Былі ўведзены ў жыццё важнейшыя прынцыпы: галоснасці, спаборнасці, свабоднай ацэнкі доказаў, незалежнасці судцзяў, удзелу адвакатаў у працэсе.
5.